دکتر سید سلمان فاطمی

بسیاری از بیماری های جدید پزشکی نتیجه عدم سازگاری با فرآیندهای تکاملی است.
میلیون ها سال تکامل و سازگار شدن با محیط، بدن های ما را منطبق با شرایط کرده است. امروز که در مدتی کوتاه و طی تقریبا یکصد سال در سایه پیشرفت تکنولوژی، شرایط زندگی ما کاملا متفاوت از پیشینیان ما شده است، زمان کافی برای سازگاری با میلیون ها سال تکامل فراهم نشده است.

میلیون ها سال تکامل، باعث تغییرات زیادی در بدن شده است و برای سازگار شدن با آن، زمانی بسیار طولانی نیاز است.

مثلا ایستادن بر دو پا هرچند باعث مغز بزرگ انسان امروز شده است ولی بار زیادی را بر کمر وارد می‌کند و باعث کمردرد در سنین بالا در بیشتر مردم می‌شود. به خصوص در عصر جدید، کف سنگی یا آسفالت شده راه ها و خیابان ها- که در سایه تکنولوژی نو ایجاد شده است- فشار زیادتری را بر کمر نامیزان انسان دو پا وارد می‌کند.

نمونه دیگر، بیکار ماندن سیستم ایمنی بدن ما در سایه پیشرفت های تکنولوژیک و زدودن میکروب ها و ویروس هاست. و این بیکار شدن، سیستم ایمنی ما را به دخالت های بیجای دیگر مثلا علیه سلول های خود بدن وامی دارد. فرایند میلیون ها ساله تکامل، سیستم ایمنی فعال و قدرتمندی را ساخت تا بتواند علیه میلیون ها میکروب و ویروس خطرناک مقاومت کند. در زمان حاضر میلیون ها میکروب و ویروس خطرناک حذف شده است ولی سیستم ایمنی- که به وسیله هزاران جهش ژنتیکی گوناگون، سازگار برای دفاع در برابر عوامل خارجی مزاحم و بیماری زا بود- نتوانسته است طی حدود یکصد سال اخیر خود را سازگار با محیط بی عامل بیماری زا کند. کوشش های فراوان در درمان بیماری های خود ایمنی امروز انجام شده است و این تلاش در جهت کاستن از بیش فعالی سیستم ایمنی است.

مغز بزرگ بار زیادی را بر انرژی وارد شده به بدن وارد میکند و بخش وسیعی از آن را می‌سوزاند. پس از بزرگ شدن مغز، به ناچار لازم بوده است از حجم قسمت های دیگر کاسته شود و نمونه مهم آن انقراض دایناسورها و ایجاد موجودات کوچکتر پیش ازدوره توسعه مغز، بوده است و حتی خود مغز بزرگ هم لازم بوده است تا حدی در طی تکامل کاهش یابد تا انرژی آن صرف اندام های حیاتی تر شود.

سیر تکامل باز سنگینی را بر بدن موجودات زنده تحمیل می‌کند که ممکن است امروز باعث نقصهای فراوانی شده باشد.

طی بیشتر دوره های تاریخی سه تهدید بزرگ برای بقای انسان وجود داشته است: بیماری های مسری و آسیب ها و مرگ ناشی از گرسنگی.

از این رو انسان فرآیندهایی را برای این تهدیدهای سه گانه فراهم کرده است. این روزها بیشتر ما به خاطر بیماری های قلبی می میریم. سبب آنکه بیشتر ما دایما گرفتار شریان های سفت می‌شویم، تراکم زیاد قطعات کلسترول در عروق خونی است که باعث حمله قلبی و سکته مغزی می‌شود. این تکامل و فرگشت بشری، ما را گرفتار این شرایط کرده است.

اگر این درست باشد آیا راهی برای رهایی از این تهدید جدید وجود دارد؟ شاید مهمترین فرآیند و مکانیسم های تکاملی که در پس تصلب شرایین وجود دارد حمایتی است که بشر در برابر تهدیدهای قدیمی یعنی بیماری های مسری و گرسنگی و آسیب ها انجام داده است و این، امکان زندگی طولانی را به ما داده است تا در معرض موارد جدید کشنده در زندگی طولانی خود قرار بگیریم.

دکتر کلایند یانسیاستاد و رییس بخش قلب در دانشگاه نورث وسترن بیان می‌کند: چون ما به طور زیاد توانسته ایم با تهدیدهای دیگر، انطباق و سازگاری پیدا کنیم ما می‌توانیم برای دوره ای طولانی زندگی کنیم تا در معرض خطرات کمبود زمان برای پذیرش و گنجایش وراثتی خود قرار بگیریم!

ولی آیا میتوان الگوی زندگی را به طوری تغییر داد تا بر جهت هایی- که تکامل و ارتقا دادیم- غلبه کنیم؟

هرچند زندگی کردن به سبک قدیم دشوار است، تسیمانیعنی گروهی باستانی- که در بولیوی زندگی می‌کنند- ممکن است مدارکی برای ما فراهم کنند.

این گروه خیلی کم دچار بیماری قلبی می‌شوند ولی به طور بی وقفه و بی امان تحت تهاجم با میکرو ارگانیسم های عفونی هستند. مردمان باستانی از جمله قوم تسیماندر معرض دوره بیماری شدیدتر عفونی هستند. پژوهشی که نتایج آن اخیراً در نشریه «لَنست» Lancet منتشر شد، نشان می دهد، دو سومِ اعضای قبیله «تسیمان»Tsimane، حتی در سنین بالا نیز دچار انسداد یا گرفتگی عروق نشده اند.

پزشکان معتقدند علت این مسئله احتمالاً ورزش منظم، آمار پایین مصرف سیگار و استفاده از ماهی، گوشت لخم و میوه های مغزدار در رژیم غذایی است.

نوید ستار، استاد پزشکی متابولیک در دانشگاه گلاسکو گفت این قبیله، متشکل از شانزده هزار نفر است که از سبک زندگی صنعتی امروز فاصله گرفته اند. محققان علوم پزشکی نیز سالها است که درباره این گروه، تحقیق و مطالعه می کنند. قبلاً نیز پژوهش هایی در ارتباط با بیماری عروق و سایر نقاط بدن در این قبیله صورت گرفته بود، اما برای نخستین بار در تحقیقات اخیر روی قلب به شکل گسترده تمرکز شد.

تنها کسانی میتوانستند از خطرات نجات یابند که سیستم ایمنی کاملا آگاه نسبت به عامل مهاجم داشته باشند.

سیستم ایمنی در پاسخ به عفونت، واکنش شدیدی به نام التهاب ایجاد می‌کند. در موارد شدید مثلا پس از ابتلا به انفلوانزا، التهاب می تواند عامل بیماری زا را از میان ببرد و ما پاک و استریل باقی می‌مانیم. التهاب همچنین در زمانی که فرد آسیب می‌بیند و سد بین انسان و محیط اطراف پاره می‌شود، سودمند است.

سلول های التهابی با فعال کردن آبشار التهابی باعث ایجاد لخته میشود و می تواند محل آسیب یا بریدگی را بپوشاند. وقتی موجودات زنده تکامل یافتند توانستند مکانیک های پیچیده‌تر برای ایجاد لخته و التهاب پیدا کنند.

با بالا رفتن بهداشت عمومی و سیستم ایمنی ما مشغول فرآیندها و تهاجم های خارجی نیست پس به درون ما مشغول می‌شود.

التهاب برای هر مرحله در فرایند آترواسکلروز، مهم است چه در ابتدای آن به صورت رگه های چربی در دیواره عروق تا کنده شدن پلاک پر از کلسترول به درون عروق خونی که به قلب مغز و پا خونرسانی میکند و باعث فعال شدن آبشار التهابی میشود و این التهابات باعث سکته قلبی مغزی یا ترومبوآمبولی در پاها می‌شود و گاهی به قطع عضو می‌رسد.

تهدید سوم بر انسان باستان یعنی گرسنگی به خاطر فاصله زیاد میان وعده های غذایی بوده است. مغز فقط از قند مخصوصا گلوکز به عنوان غذا بهره می‌برد پس لازم است گلوکز در همه زمان‌ها تامین شود تا تغذیه مغز، طی گرسنگی فراهم باشد. چه هورمونی میزان قند را در خون پایین می آورد؟ انسولین.

پس تصور می‌شود ژنهایی- که سودمندی انسولین را کاهش می‌دهند- به صورت مثبتی انتخاب شوند و باعث افزایش گلوکز در خون شوند و باعث شیوع بسیاری زیاد دیابت در سطح جهان شوند.(نقش مغز بزرگ در ایجاد دیابت!!)

برعکس تصور می‌شود سطوح کلسترول بالا- که یکی از عوامل خطر آترواسکلروز است- ممکن است باعث عمر طولانی تری در نسل‌های گذشته شده باشد، زیرا از نظر تئوری می‌تواند در برابر عفونت باعث مقاومت شود ولی امروزه کلسترول پایین بهتر است. تکامل، باز در پایه مهم دیگر بیماری های قلبی یعنی چاقی نقش دارد.

نه فقط ما مکانیسم هایی داشته‌ایم تا مواد غذایی را ذخیره کنیم تا با کمبودهای غذایی غیرقابل اجتناب در محیط زندگی خود مقابله کنیم چاقی مزیتهای مهم دیگری هم در پیشینیان ما داشته است.

التهاب نه فقط باعث آترواسکلروز میشود همچنین میتواند دیگر عوامل خطر عروقی را مانند دیابت و فشار خون بالا، تشدید کند. تکامل ممکن است آمریکایی های آفریقایی را بیشتر هم درگیر کرده باشد زیرا آنها بسیار به مصرف نمک و فشار خون بالا حساس هستند.

آفریقایی های اصلی مصرف نمک کمی در رژیم غذایی خود داشتند و نمک زیادی را از طریق عرق از دست میدادند. این احتمال وجود دارد کسانی- که در گذشته نمک بیشتری مصرف می‌کردند- بقای بیشتری هم داشتند ولی امروز مصرف نمک در کشورهای پیشرفته به هفت برابر مصرف آن، در دویست سال گذشته رسیده است. همان فرآیندهایی- که قبلا باعث تنظیم نمک بدن در شرایط بسیار کم نمک گذشته می‌شد- امروز باعث افزایش شدید نمک بدن و فشار خون بالا می‌شود. آمریکایی های سیاه پوست در مقایسه با سفیدپوستان بیشتر مستعد فشار خون هستند.

چگونه می‌توانیم این فرآیندهای تکاملی را برعکس کنیم؟ داروهای ضد التهاب در روماتیسم می‌تواند تا حدی از میزان آترواسکلروز بکاهد و سود بیشتر، زمانی است که داروهای ضد التهاب به صورت اختصاصی برای درمان اترواسکلروز مصرف شود.

شاید مهمترین مکانیسم های تکاملی در پس آترواسکلروز این است که محافظت از چالش های قدیم شامل عفونت تصادف و گرسنگی به ما امکان زندگی طولانی را می‌دهد تا تماس های مرگ آوری در شرایط جدید زندگی خود داشته باشیم.

دکتر کلایند یانسیپورفسور دانشگاه نورث وست و رییس بخش قلب در دانشگاه مموریال در شیکاگو می‌گوید چون ما با این تهدیدها بسیار سازگار شده‌ایم، ما طولانی زندگی می‌کنیم و در معرض آسیب هایی هستیم که هنوز با آنها سازگاری پیدا نکرده ایم.

آیا ممکن است تغییرات سبک زندگی بر سیر رو به پایین و انحرافاتی- که ما به وجود آورده‌ایم- غلبه کند؟

ما باید آزمودن خود را با سبک های زندگی و رژیم هایی- که دفاع موجود در بدن ما را در شرایط عجیب و متناقض با سلامتی ما قرار می‌دهد- متوقف کنیم. آترواسکلروز در همه بوده است حتی در قدیمی ترین انسان های مومیایی و در مرد یخی اوتزی که در بلوکی از یخ از 5300 سال قبل باقی مانده است.

علت آنکه آترواسکلروز به ندرت کسی را می‌کشت، آن بود که سبک زندگی ما در گذشته متناقض با بیولوژی ما نبود. کاهش برجسته بیماری های قلبی در سالهای اخیر نشان داده است از طریق بهبود سبک زندگی و درمان طبی ما میتوانیم یک کار واقعی در مورد توانایی های خود اعمال کنیم و ما از زیر دین بیولوژی ژنتیکی خود خارج شویم.

هرچند رژیم داش و رژیم مدیترانه ای بهترین تاثیر را بر سلامت قلبی عروقی دارد، مشکل، به نظر می‌رسد مقادیر خیلی زیاد چربی، نمک یا گوشت در رژیم ما نباشد بلکه زیاد بودن همه چیز است.

چگالی زیاد کالری در دسترس ما که با تلاش اندک ما به دست می آید یک تاثیر بسیار سمی دارد. راه حل آن نیست که مانند قوم تسیمان یا فروریختن همه معانی در نیهیلیسم، زندگی کنیم. راه حل آن است که سبک های زندگی خود را دگرگون کنیم تا بر سرعت فرآیندهای تکاملی در هزاران سال گذشته، پیروز شود.

بیماری های قلبی بیماری هایی جدید است و اگر ما تکامل خود را در نظر بگیریم و به طور مناسب با آن سازگار شویم و توصیه های پزشکی مبتنی بر دلیل و مدرک را رعایت کنیم، می‌توانیم آن را به صورت یک نقطه یا لک کوچک در تاریخ بشریت برگردانیم.

https://www.nytimes.com/2019/08/06/opinion/evolution-heart-disease.html

@salmanfatemi