دکتر سید سلمان فاطمی

مخچه، ساختاری فراتر از حفظ تعادل

ابزار هوش، همراه با پیشرفته تر شدن موجودات،یشرفته شد تا آنکه موجود زنده قادر شد به خوبی بیندیشد و با هوش خود در میان همه ابزارهای بقا، پيروز شود.

زمانی درندگان با پنجه ها و دندانهای خود، حیوانات دیگر را ميدريدند.

آنقدر دریدند و با خون حیوانات ضعیف تر سیراب شدند و هرگز گمان نکردند، روزی ابزاری قویتر از پنجه و دندانهای تیز، وارد شود و بتواند آنها را در قفس کند و این موجود جدید با قدرت تفکرش، این حیوانات درنده را ابزار سرگرمی و خنده کودکانشان سازد!

مغز، این ابزار برتر بقا هر جا که شرایط فراهم بود، بدون هیچ ملاحظه ای بزرگتر شد.

از این شرایط برای رشد مغز میتوان به تکاثر ناشی از تولید مثل جنسی و غدای کافی برای تغذیه و روابط مناسب میان موجودات اشاره کرد

و هر کجا، این سه عامل فراهم بود یعنی تکاثر و غذای کافی و روابط مناسب و شایسته میان موجودات یک گونه، مغز رو به رشد گذاشت.

قسمت پشت پیشانی یا پره فرونتال که در موجودات قبل از انسان کوچکتر از مغز انسان فعلی است در انسان توسعه یافت به خصوص قسمت ارتباطی آن که شامل رشته های ماده سفید مغز بود و ارتباطات میان قسمتهای گوناگون را فراهم میکرد بیشتر توسعه یافت

همراه با توسعه بخش پره فرونتال، بخش دیگری در پشت مغز به نام مخچه هم توسعه یافت این ساختار کوچک، در ارتباطي مستقيم با رشد قسمت‌های ديگر مغز توسعه یافت.

مخچه به چندین لوب تقسیم میشود. لوب یک و دو در ارتباط با قسمت پره فرونتال هستند و در انسان از دیگر حيونات بزرگتر است. لب پنج با پره فرونتال در ارتباط نیست و در حیوانات بزرگتر هست.

همانطور که قبلا بیان شد مخچه از نظر تاریخ ایجاد و تکامل، از سه قسمت قدیمی، حد واسط و جدید تشکیل شده است. قسمت قدیمی نقشش حفظ تعادل خام هست و در موجودات ابتدايي وجود دارد، وظیفه قسمت حد واسط ایجاد هماهنگی بین عضلات و وظیفه قسمت جدید، برقراری تونوسيته عضلات جهت انجام وظایف ظریف در اندامهاست.

میزان چین خوردگی کورتکس مخچه هم مستقيما مرتبط با میزان تکامل یافتگی موجود زنده هست به طوری که در خزندگان و دوزیستان، چین خوردگی آن کم و در پستانداران و انسان، این چین خوردگی بیشتر است؛ به خصوص قسمت‌هایی از مخچه که در ارتباط با بخش پره فرونتال مغز انسان هستند، بیشتر چين خورده و توسعه یافته اند.

وسعت مخچه و میزان چین خوردگی کورتکس یا غشای آن با میزان مهارتهایی که موجود زنده دارد مرتبط میباشد مثلا در مطالعه ای تجربي نشان دادند هرچه قدرت پرندگان در زیبا و پیچیده ساختن لانه شان بیشتر باشد، اندازه مخچه آنها هم بزرگتر است.

انجام کارهای ظریف و هوش، ارتباطی دو جانبه با هم دارند به طوری که در مطالعات نشان داده شده مهارتی به نام Extractive foragin ،نقش مهمی را در توسعه اندازه مغز و هوش بازی میکند.

Extractive foraging
چیست؟

عبارت است از شناسایی محل غذای مخفي ّو بیرون کشیدن آن از جای مخفي

انجام این کار به مهارت بالایی نیاز دارد و لازمه انجامش مغز و مخچه ای نسبتا بزرگ و پردازش شده است. نکته مهم آنکه این مکانیسم کمک میکند تا غذای بیشتر و مفیدتری به حیوان برسد مثلا کمک میکند تا حیوان بتواند ریشه های مخفی گیاه را از زیر خاک در بیاورد و مصرف کند یا بتواند نارگیل را بشکند و از شیره و مغز آن استفاده کند.

این مکانیسم کمک می‌کند تا انرژی بیشتری فراهم شود و مغز، بزرگتر گردد و مغز بزرگتر به انرژی بیشتری نیاز دارد پس لازم هست تا مکانیسم Extractive foraging را توسعه دهد و یا روشهای دیگری را برای یافتن غذای مفیدتر پیدا کند.

مسئله خیلی مهم برای به دست آوردن غذا، هماهنگیهای بین عضلات و توانایی انجام کارهای ریز و حساب شده هست که همه آنها در مخچه انجام می‌شود.

پس اهمیت خیلی زیاد مخچه در هوش را در می یابیم.

هوش انواع مختلفی دارد که يکی از آنها هوش حرفه ای است ( professional intelligence) و نشان دهنده میزان قدرت فرد در انجام کارهای خاص و ظریف هست و مخچه نقش مهمی در ایجاد این هوش دارد.

https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0215644

telegram.me/salmanfatemi