دکتر سید سلمان فاطمی

سفرنامه سفر به بم و جنوب شرق ایران چابهار(قسمت دوم)

چابهار : شهری در کنار دریای عمان و اقیانوس هند
بندر بریس:
از قسمت های قدیمی شهر چابهار است و از نخستین بخش های شهر است که در گذشته از آن به عنوان اسکله استفاده می شده است. منظره شگفت انگیز پیوند دریای عمان با اقیانوس هند در این قسمت شاید نویدی برای دلهای دربندی باشد که در تنگنای زندگی روزمره خود دل در رهایی و آزادی حقیقی بسته اند.

پیوند از چشمه تا رود و از رود تا تنگه و از تنگه تا دریا و از دریا تا اقیانوس،

و این سیر رو به ارتقا در همه اجزای زندگی ما جاری است. از ذرات و اجزای درون سلول تا اولین سلول و از اولین سلول تا اندام و از یک اندام تا چندین اندام در کنار هم و از چندین اندام تا پیدایش اولین سلول عصبی- که کارکردهای آن بسیار فراتر از دیگر سلولهاست- و از اولین سلول عصبی تا تشکیل بخش های تخصصی در مغز تا توسعه بخش های تخصصی در مغز و نهایت آن مغز کوچک، به سوی مغزبزرگ و ....

و همه اینها نشانه هایی از سیر در حال ارتقای انسان تا رسیدن به سوی کمال حقیقی است. اعتنا به خود و بی توجهی به سیر ارتقایی و پیشرفتی انسان- که به حدی محدود نمی شود و فقط در پیوستن به حق بی نهایت و محو خویش، به پایان می رسد- در گوشه گوشه این عالم هستی پیداست ولی چشمی باید تا آن را ببیند و از خود بگریزد
یک شب آتش در نیستانی فتاد
سوخت چون عشقی که بر جانی فتاد

شعله تا سرگرم کار خویش شد
هر نیی شمع مزار خویش شد

نی به آتش گفت: کین آشوب چیست؟
مر تو را زین سوختن مطلوب چیست؟

گفت: آتش بی سبب نفروختم
دعوی بی معنیت را سوختم

زانکه می گفتی نیم با صد نمود
همچنان در بند خود بودی که بود

با چنین دعوی چرا ای کم عیار
برگ خود می ساختی هر نو بهار

مرد را دردی اگر باشد خوش است
درد بی دردی علاجش آتش است.
کوههای مینیاتوری:
اين کوه ها از منحصر به فردترين کوه هاي ايران است و منظره اعجاب برانگيز و چشم نواز آنها از جمله معروفترين جاذبه هاي شهرستان چابهار در جنوب سيستان و بلوچستان محسوب مي شود. اما به دليل معرفي نشدن کافي، کمتر مورد بازديد عموم قرار گرفته است.

جنس رسوبي آنها و هم چنين فرسايش خاص کوه ها موجب ايجاد شيارها و تراش هاي زيبايي شده است که گويي نقاشي ماهر آنها را به تصوير کشيده است. اين کوه ها، چاک چاک هستند و اشکالي نامانوس و فاقد پوشش گياهي دارند. به خاطر همين غيرعادي بودنشان، در سال هاي اخير و در ميان گردشگران، به «کوه هاي مريخي» شهرت يافته اند.
فرآيندهاي تکتونيکي به دليل فرورانش پوسته عمان به زير مکران و فرسايش آبي و بادي از جمله مهم ترين دلايل شکل گيري اين کوه ها است.

اين کوه ها براثر فرسايش سريع به وسيله باد و باران به اين شکل در آمده است و يکي از پديده هاي جذاب و کم نظير زمين شناسي به شمار مي آيد.

اين کوه ها از جنس سنگ هاي رسوبي با ترکيبات مارن، رس و آهک و به رنگ سفيد مايل به طوسي است که در اثر فرسايش، شيارهاي زيبايي بر آن ها ايجاد شده است.

در جهان تنها چند کشور چنين مناظر زيبا و بکري دارندبه عنوان مثال کشور مغولستان از اين جاذبه گردشگري برخوردار است و از چندي پيش به ايجاد اماکن تفريحي و سياحتي در مجاورت اين نوع کوه ها اقدام کرده است و با اين اقدام خود، هر ساله پذيراي شمار زيادي از گردشگران از سراسر دنيا در اين منطقه است.

شيارها و تراش هاي زيباي اين کوهها که فاقد هيچ گونه پوشش گياهي هستند(توجه کنید لخت لخت و فاقد هیچ پوشش گیاهی)، منظره اي رويايي و خيال انگيز را خلق کرده است.

اين کوه ها در ادامه کوه هاي زاگرس است که در ادامه به پاکستان مي رسد و به غير از زيبايي منحصر به فرد اين کوه ها، از فضاي باز و افق ديد مناسب اين منطقه مي توان براي رصد فضاي لايتناهي و نجوم هم استفاده کرد.

در ميان دره ها و اطراف اين کوه ها فسيل انواع صدف ها و آبزيان از جمله نهنگ يافت مي شود.(وجود فسیل از موجودات دریایی، شکی را باقی نمی گذارد که این کوهها در زمان های قبل، زیر خروارها آب شور دریا بوده اند. به خصوص وقتی بدانیم در قسمت هایی از مسیر، با کوه های مریخی ای مواجهیم که روی آن طبقاتی از لایه های رسوبی هست و بعد از آن، دوباره با منظره شیارهای عمودی این کوه های شگفت انگیز مواجه می شویم.

ساختار سست این کوهها و شیارهای عمیق روی آن نشانه فرسایش ناشی از آب باران در زمینه سست گلین است. سست بودن ساختمان این کوهها نشان می دهد که بعد از بیرون امدن از زیر آبهای شور، تحت شرایط خاص زمین شناسی، لایه های گلین روی هم انباشته شده اند و بعدها با بارش باران و ریزش سطح این لایه ها شیارهای عمیق، در آن به جای مانده است. ولی فرایند فوران گل از زیر بستر همچنان ادامه داشته است به گونه ای که این گلهای شور، امکان رشد هیچ گیاهی را دردرون خودش نمی دهد.

ساختار ویژه دیگری در این منطقه وجود دارد که شاید بی ارتباط با تشکیل کوه های مریخی نباشد. گلفشان در کنارک، منظره زیبایی از گلهای شوری است که مانند فوران اتشفشانی از دل خاک، بیرون میزند و به کناری می رود و خشک می شود.

در اطراف منطقه گلفشان، شاهد مناظری شبیه کوه های مینیاتوری هستیم برجستگی های ریزی که دقیقا شکل کوچک کوه های مریخی را به ذهن انسان متجلی میکند! شاید بتوان تصور کرد که همین گلفشان های شور، در بعد وسیعتر و طی هزاران سال توانسته باشد، منظره شگفت انگیز کوه های مریخی را ایجاد کند به خصوص وقتی بدانیم بیرون رفتن این منطقه از زیر آب شور دریا و لایه بندی های زمین- که طی میلیون ها سال در زیر بستر دریا ایجاد شده است- بعدها با جوشش گل از دل زمین(گل شور)، کوه های مریخی را در قسمت رویی و پایین تر از لایه های رسوبی کف دریا ایجاد کرده است.

توصیه میشود به سفرنامه قشم از دکتر سید سلمان فاطمی مراجعه شود. ساختارهای چاه کوه در قشم با آب شیرین درون چاه های آن و پوشش گیاهی نسبتا بیشتر آن، در مقایسه با کوه های مریخی شور و گلفشان های شور فاقد هیچ پوشش گیاهی در چابهار، واقعا انسان را به تاملی بیشتردر مورد پیشینه این دو منطقه فرا می خواند.

توضیح بیشتر در مورد پیشینه این منطقه را شاید بتوان در پژوهش های علمی جدیدی جستجو کرد که سدی طبیعی را بر روی تنگه هرمز بیان میکند و این سد طبیعی بعدها در نتیجه بالا رفتن سطح آبهای دریای عمان شکسته است. مناطق پشت این تنگه یعنی چابهار و سیستان، قبلا زیر خروارها آب شور بوده اند و بعدها با شکستن این سد طبیعی منطقه وسیعی از شوره زارهای بی پوشش گیاهی و گلفشان های آب شور را ایجاد کرده است ولی منطقه پس از آن یعنی بستر خلیج فارس، دارای آبهای شیرین فراوان ناشی از سه رود کارون و دجله وفرات بوده است که بعدها با آب شور پر شد. چاه کوه دارای آب شیرین در جزیره قشم، گویای وجود چشمه های آب شیرین در عمق خلیج فارس است. به مقاله ای در همین مورد در کانال اینستاگرام و سایت فیسبوک دکتر سید سلمان فاطمی مراجعه شود.)