سلول های بنیادی(stem cells)؛ منابع و انواع و کاربرد آن:
بازگشت به ابتداها و ریشه ها، راه حل بسیاری از مشکلات امروز بشریت است. در زمینه ی بیماری های لاعلاج کنونی، امروز کوشش میشود بازگشتی به این ابتداها صورت گیرد تا شاید درمانی مناسب پیدا شود.
بازگشت به نخستین سلولهایی- که در ابتدای خلقت در دوران بارداری، به انواع سلول های دیگر تبدیل می شود و حتی کوشش برای رفتن به فراتر از این سلول ها یعنی بازگشت به زبان ژنتیکی چهار یا پنج حرفی- که این سلول ها و همه حیات از آنها تشکیل شده است و اقدامات و مداخلات ژنتیکی در قالب مهندسی ژنتیک و حتی تولید واکسنهایی از روی زبان ژنها مانند برخی واکسن های اخیر در پیشگیری از سندرم کووید 19، تلاش های خردمندانه ای است که هرچند در ابتدای آن هستیم ولی نویدی بر حل بسیاری از مشکلات تاریخ بشریت به ویژه درمان بسیاری از بیماری های لا علاج مادرزادی و بیماری های مغز و اعصاب خواهد بود.
هر سلول در بدن وظیفه معینی را انجام میدهد ولی سلول های بنیادی، نقش معینی ندارند و می تواند بعدا به هر سلول دیگر تبدیل شوند. سلول های بنیادی سلول هایی غیر متمایز هستند و می تواند به هر سلول دیگری تبدیل شوند. توجه دانشمندان و پزشکان به سلول های بنیادی به دلیل کمک آن در شرح برخی وظایف بدن است و اینکه چرا گاهی اندام ها در انجام وظایف خود ناتوان می شوند. دانشمندان کوشش می کنند بتوانند با سلول های بنیادی برخی بیماری ها را- که امروز درمان مناسبی ندارد- درمان کنند.
منبع سلول های بنیادی:
این سلول ها از دو منبع به دست می آید: 1- سلول های بافت های بالغ و بافت های بدن جنین.
دانشمندان کوشش می کنند این سلول ها را از انواع دیگری از سلولها هم به دست بیاورند.
سلول های بنیادی بالغ: بدن انسان بالغ در طول زندگی دارای تعداد زیادی از سلول های بنیادی است و هر جا به آن نیاز داشته باشد میتواند از آنها بهره ببرد. این سلول ها سلول های بنیادی جسمانی Somatic stem sells نامیده می شوند و از لحظه ای که جنین شروع به تکامل میکند در بدن پیدا میشود؛ با وجود اینکه این سلول ها نامشخص هستند و اینها تخصصی تر از سلول های بنیادی جنینی هستند.
بدن در هر روز زندگی، بافت های خود را از نو بازسازی میکند؛ در برخی اجزای بدن مانند احشا و مغز استخوان، سلول های بنیادی به طور مستمر تقسیم میشوند تا بافت های جدیدی را تولید کنند و آن را حفظ کند و در زمان تخریب، آنها را بازسازی کند. سلول های بنیادی در بافت های مختلفی وجود دارد.
1- مغز
2- مغز استخوان
3- خون و رگهای خونی
4- بافت عضلانی
5- پوست
6- کبد
ولی ایجاد سلول های بنیادی، کار سختی است و ممکن است این سلول ها سال ها غیر متمایز باقی بمانند و تقسیم نشوند؛ تا زمانی که جسم برای اصلاح یا بازسازی اندام از آن استفاده کند. سلول های بنیادی میتوانند تقسیم شوند و خود را به صورت بی نهایت بازسازی کنند و این، یعنی می توانند انواع سلول های عضو را درست کنند و یا حتی کل اندام را بازسازی کنند.
می بینیم تقسیم و بازسازی این سلول ها، چگونگی شفای زخم های پوست و چگونگی ترمیم برخی اندام ها مانند کبد را تفسیر می کند؛ دانشمندان در گذشته معتقد بودند سلول های بنیادی بالغین فقط بر اساس بافت اصلی خودش- که در آن، تشکیل شده است- به انواع دیگر سلول ها متمایز میشود. ولی برخی دلایل نشان میدهد این سلول ها می تواند به انواع دیگر سلولها هم تمایز پیدا کند.
سلول های بنیادین جنینی:
از نخستین مراحل بارداری و بعد از 3 تا 5 روز از زمان لقاح، جنین شکل کیسه ای را به نام پلاستوسیست یا توده ای کروی از سلول ها پیدا میکند که بعدا به جدار رحم می چسبد و این کیسه از سلول های بنیادی تشکیل شده است و سلول های بنیادی جنینی از کیسه ی پلاستوسیست با عمر 4 تا 5 روز می آید. در بارداری آزمایشگاهی یا IVF دانشمندان چندین سلول تخم را در لوله ی آزمایشگاهی می پرورانند تا حداقل یکی از آنها بتواند زنده بماند و رشد کند؛ وقتی اسپرم، تخم را تلقیح کند این دو سلول به یک سلول به نام زیگوت(تخم بارور)تبدیل میشوند؛ سپس زیگوت تقسیم میشود و دو، چهار، هشت و ... سلول، تشکیل میشود؛ تا جنین شکل بگیرد. پیش از جایگزینی این توده در رحم از 150 200 سلول به نام پلاسموسیست تشکیل میشود.
این کیسه از دو بخش تشکیل میشود:
توده ی سلولی درونی که بخشی از جفت میشود
توده ی سلولی بیرونی که بخشی از بدن انسان میشود
سلول های بنیادی جنینی را در توده ی سلولی درونی می بینیم و دانشمندان آن را سول های بنیادی با قدرت کامل، می نامند. این عبارت اشاره میکند این سلول ها توانایی تمایز به هر سلول دیگری در بدن را دارد و در حضور تحریک کافی، این سلول ها می تواند به سلول های خونی یا سلول های پوستی یا هر نوع دیگری از سلول ها در بدن تبدیل شود. در مراحل اولیه بارداری کیسه پلاستوسیست 5 روز- قبل از اینکه جنین در رحم کاشته شود- وجود دارد و در این مرحله سلول های بنیادین شروع به تمایز می کنند و سلول های بنیادین جنینی به انواع سلول هایی از جمله سلول های بالغ بنیادی، تبدیل می شوند.
سلول های بنیادی بینابینی(مزانشیمی):
سلول های بنیادی بینابینی از بافت توسعه یابنده است. این بافت، پرده ای است که بر اندام های بدن و بافت های دیگر احاطه دارد و دانشمندان از سلول های بنیادی بینابینی برای تولید بافت های دیگر مانند استخوان و غضروف و سلول های چربی استفاده می کنند و از این سلول ها امروز استفاده های بسیار حیاتی می شود.
سلول های بنیادی تحریک شده با قدرت فراوان:
دانشمندان این سلول ها را با استفاده از سلول های پوستی و و سلول های مشخص از بافت های دیگر در آزمایشگاه تولید کرده اند و این سلول ها مشابه سلول های بنیادی جنینی، مورد بهره برداری قرار میگیرند. و به این ترتیب در درمان بسیاری از بیماری ها سودمند است. ولی همچنان به کارهای تحقیقاتی زیادی برای ارتقا و پیشرفت نیاز دارد. برای تولید سلول های بنیادی، دانشمندان در ابتدا نمونه هایی را از بافت های بالغ یا جنین خارج می کنند سپس این سلول ها را در محیطی خاص قرار میدهند تا این سلول ها تکثیر شوند؛ ولی هرگز تمایز پیدا نخواهند کرد.
دانشمندان از سلول های بنیادی برای اهداف خاصی استفاده می کنند و می توانند این سلول ها را به روش خاصی متمایز کنند و این روش، تمایز مستقیم خوانده میشود. تولید تعداد زیادی از سلول های بنیادی جنینی تا امروز ساده تر از تولید سلول های بنیادی بالغ است ولی دانشمندان پیشرفتی در هر دو مورد داشته اند.
انواع سلول های بنیادین:
دانشمندان سلول ها بنیادی را بر اساس قدرت تکثیر و تمایز و تولید انواع دیگر سلول ها به چند دسته تقسیم کرده اند. و سلول های بنیادی جنینی بیشترین قدرت را دارد و می تواند انواع سلول ها را تولید کند.
1- سلولهای با قدرت کامل: این سلول ها می تواند به انواع سلول ها متمایز شود؛ مانند سلول زیگوت یا تخم.
2- سلول ها با قدرت زیاد: این سلول ها تقریبا می تواند به هر سلول دیگری تبدیل شوند مثلا سلول ها در مراحل اولیه جنینی از این نوع هستند.
3- سلول های با قدرت های متعدد: این سلول ها می تواند به انواع سلول ها از همان نوع تبدیل شود. مثلا سلول های بنیادی بالغ که برای خون تشکیل می شود می تواند به سلول های گلبول سفید و قرمز برخی اجزای دیگر خونی تبدیل شود.
4- سلول های کم توان: این سلول ها می تواند به تعداد کمی از سلول ها مانند سلول های لنفاوی و سلول های مغزی تبدیل شوند.
5- سلول ها با فقط یک قدرت: فقط یک نوع از سلولها را تولید می کند ولی به عنوان سلول های بنیادی دسته بندی می شود ولی می تواند خودش را بازسازی کند مانند سلول های بنیادین.
سلول های عضلانی بالغ- که سلول های بنیادین جنینی با قدرت فراوان به حساب می آید- زیرا نمی تواند تمایز پیدا کند.
کاربرد سلول های بنیادی:
سلول های بنیادی، به نوبه ی خود هدف مشخصی را برآورده نمی کند ولی در چند جنبه دارای اهمیت است و با وجود تحریک مناسب می تواند هر سلولی را تولید کند یعنی بافت های تخریب شده را تحت شرایط خاصی بازسازی کند و می تواند باعث بازسازی اندام ها یا اصلاح بافت ها و بازسازی بافت های از میان رفته، شود.
بازسازی بافت ها: این بازسازی از مهمترین استفاده ها از سلول های بنیادی است ولی تا امروز اگر بیماری نیاز به بافتی جدید مانند کلیه داشته باشد باید منتظر فردی باشد که کلیه را اهدا کند؛ دانشمندان میتوانند از سلول های بنیادی استفاده کنند و از طریق تحریک آن و رشد آن به روش خاصی باعث تولید اندام خاصی شوند. برای نمونه پزشکان از سلول های بنیادی موجود زیر پوست انسان استفاده میکنند تا بافت پوستی جدید را ایجاد کنند و توانسته اند سوختگی ها و آسیب های دیگر پوستی را از طریق جایگزینی این بافت با بافت های از میان رفته درمان کنند.(به مقاله هایی با عنوان ارتوکين تراپی روشی جديد در درمان آرتروز مفاصل، تلاشی برای درمان قطع نخاع، تزریق سلولهای mesenchymal stem cells (MSCs)
در درمان بیماران دچار سکته مغزی ، مبتلایان به اوتیسم و فلج مغزی در آینده ای نه چندان دور با سلول های بنیادی درمان می شوند و دانشمندان ، سلولهای بنیادی قلب را تولید میکنند در همین کانال مراجعه شود.)
پژوهش ها و اکتشافات علمی: سلول های بنیادی فقط در درمان، سودمند نیستند بلکه در پژوهش های علمی هم استفاده می شود. برای نمونه دانشمندان فهمیده اند حذف ژن خاصی یا اضافه کردن آن، باعث تمایز این سلول ها میشود و این شناخت، به تشخیص هر ژن یا جهشی کمک می کند که باعث تاثیر مشخصی شده است. دانشمندان به این وسیله توانسته اند علت بسیاری از بیماری ها را کشف کنند که بسیاری از آنها تاکنون درمانی نداشته اند. تقسیم شدن و تمایز غیر طبیعی سلول ها منجر به سرطان و اضطراب های خلقی ای میشود که از کودکی شاهد آن هستیم و شناخت آنچه باعث تقسیم و تمایز غیرطبیعی این سلول ها میشود به درمان این بیماری ها کمک میکند. همچنین سلول های بنیادی باعث پیشرفت برخی درمان ها شده است و به جای آزمودن این داروها بر افراد سالم و بیمار برای تعیین سودمندی آن، دانشمندان می توانند این درمان ها را بر بافت هایی امتحان کنند که از سلول های بنیادی ساخته شده اند.
درمان با سلول ها بنیادی و سازمان عذا و دارو:
برخی افراد کوشش می کنند سلول های بنیادی را برای اهداف خاصی در درمان استفاده کنند از جمله جلوگیری از پیری
و با این همه بسیاری از این کاربردها از طرف تشکیلات غذا و دارو تایید نشده است و برخی غیر قانونی و خطرناک است. و هرفردی که بخواهد از سلول های بنیادی در درمان بیماری ها استفاده کند باید موافقت سازمان غذا و دارو را به دست بیاورد.
https://www.medicalnewstoday.com/articles/323343
@salmanfatemi
آدرس مطب : اصفهان ، خیابان آمادگاه ، روبروی داروخانه سپاهان ، مجتمع اطبا ، طبقه اول
تلفن : 32223328 - 031
