دکتر سید سلمان فاطمی

هوش، ژنتیکی است یا محیطی؟

و آیا چیز ژنتیکی، قابل تغییر هست یا نه؟ این جدال دشوار سالهای اخیر دانشمندان ژنتیک و جامعه شناس باید به نتیجه برسد.

مطالعات جدید می تواند پرده از این جدال قدیمی بگشاید. ژنهای بدن ما بر همه اجزای بدن ما تاثیر گذار است و کشف ژنهای برخی بیماری ها و یا ژن هوش، تایید کننده این مطلب است. ولی شکست خوردن در برابر دستور و فرمان ژنها، هرگز شایسته انسان نیست و نمونه مهم آن، مبارزه سخت پزشکان برای درمان بسیاری از بیماری های ژنتیکی است. مثلا سایکوپاتی ها و بیماری جنون، ریشه ژنتیکی دارد ولی تلاش پزشکان روانپزشک برای درمان آن نشان میدهد به زودی قدرت انسان بر قدرت ژنها پیروز خواهد شد و این مطلب دور نیست(توصیه میشود، به کتاب جدید دکترعلاسالم در مورد دلایل و علل همجنس گرایی، مراجعه شود).

کشف ژن اندازه مغز، همینطور است بزرگ شدن اندازه مغز هم مانند دیگر ساختارهای بدن ما تحت تاثیر ژنهاست ولی چند مطلب باید بررسی شود:

1- آیا مغز بزرگ به تنهایی فرهنگ ساز است؟

2- آیا کوچک شدن اندازه مغز، همیشه در تضاد با فرهنگ و تمدن است؟

3- آیا بزرگ شدن مغز، در همه قسمت های مغز به یک صورت است؟

4- آیا محیط زندگی فرد هیچ تاثیری بر اندازه مغز ندارد؟

5- آیا مهمترین عملکردهای نخستی ها و انسان- که نقش بسیار مهمی در پیشرفت آنها داشته است یعنی هوش عاطفی و قدرت تعامل و عاطفه دو جانبه- تحت تاثیر محیط و پس از دوران بلوغ نمی تواند توسعه پیدا کند؟

جواب سوال 1: مغز بزرگ، به تنهایی فرهنگ ساز نیست پیشینیان ما فرزندانی غیر از ما به نام نئاندرتال هم داشتند که با وجود مغزهای بزرگتر از ما هیچ تمدن و فرهنگی ایجاد نکردند. (توصیه میشود، به فصل پنجم کتاب توهم بی خدایی نوشته سید احمد حسن مراجعه شود)

جواب سوال 2: کوچک شدن مغز یک فرایند کاملا طبیعی در انسان به خصوص پس از چهل سالگی است. و معمولا کارکرد مثبت انسان، پس از چهل سالگی شروع میشود و با همین بیان ساده، میتوانیم بفهمیم گاهی کوچک شدن مغز نه تنها در تضاد با تمدن نیست بلکه همراه با تمدن هم هست.

پس ژنتیکی بودن اندازه مغز، نشان دهنده غیر قابل تغییر بودن فرهنگ و تمدن انسان نیست. و حتی گاهی برای پیشبرد فرهنگ و تمدن انسانی لازم است نه تنها مغز بزرگتر نشود، بلکه کوچکتر هم باشد. (توصیه میشود به سلسله مباحث تفاوت های هوش و اندازه مغز در نژادها و گونههای مختلف در همین کانال مراجعه شود.

جواب سوال 3: هوش، دارای اجزای مختلفی است از هوش عاطفی تا هوش ریاضی و یا هوش اخلاقی و ... و هر کدام اینها در قسمت خاصی از مغز پردازش میشود. آنچه در پژوهش های جدید کشف شده است، توقف رشد مغز پس از بلوغ است و تنها محلی از مغز که پس از بلوغ همچنان به رشد و تکثیر خود ادامه میدهد منطقه مربوط به عواطف و هوش عاطفی است و این مطلب یک ناهمگونی را در تغییرات اندازه مغز در سنین مختلف نشان میدهد. پس بزرگ شدن مغز به صورت کلی نیست و تفاوت هایی در تغییرات اندازه مغز در سنین مختلف وجود دارد که می تواند بسیار زیاد تحت تاثیر عوامل محیطی تغییر کند..
جواب سوال 4 و 5 در قسمت قبلی داده شد:

کشف سه ژن مسئول تکامل مغز انسان

دانشمندان سه ژن را کشف کرده اند که نقشی محوری در تکامل انسان داشته است و سبب زیاد شدن برجسته حجم مغز میشود و این زیاد شدن حجم، پیشرفت معرفتی را زیاد میکند و دانشمندان بیان میکنند، این ژنها، جز در انسان نیست و از حدود سه میلیون سال قبل ایجاد شده است.

این ژنها NOTCH2NL نام دارد و به نظر میرسد به دنبال گروهی از ژنها از حدود صدها میلیون سال قبل آمده باشد. این چهار ژن، مخزن سلول های بنیادی را در قشر مغز تحریک میکند.

قشر مغز، بخش خارجی مغز است و مسئول بلندترین وظایف عقلی مانند تفکر ، زبان، درک ، هوشیاری و ادراک است. و مطالعه نشان داد این ژنها باعث تبدیل سلول های بنیادی به سلول های عصبی در جنین میشود.

این سه یا چهار ژن، تکامل مغز انسان را شارژ بیشتر میکند! این سه ژن، سبب میشود مغز انسان از 500 میلی لیتر در پیشینیان انسان به 1450 میلی لیتر، در انسان موفق و متفاوت امروز برسد.

این ژنهای جدید همچنین میتواند توضیح دهد چرا گاهی تکامل مغز انسان به مسیرهای اشتباه میرسد و منجر به بیماری های عصبی میشود. این ژنها باقیمانده ژنهای قدیمی هستند که پس از تکثیر و تغییرات زیاد به ژنهای کنونی رسیده است. این مطلب را جیمز نونان دانشمند ژنتیک در دانشگاه یال بیان میکند. پژوهشگران نشان داده اند:

این ژنهای سه گانه کمک میکند تعداد سلولهای عصبی در مغز بیشتر شود و یک تیم از همکاران، واکنش های پروتئینی مسئول را مشخص کردند. نونان اضافه میکند: این ها پروتئینی های جدیدی هستند که این توانایی را دارد تا راه های بسیار مهم را به صورت قدرتمندی در مغز تغییر دهند.تا امروز تصور میشد این چهار ژن یکی هستند. NOTCH2NL خودش از دسته

ژنهای NOTCH است که زمان بندی تکامل همه چیز را از مگس میوه تا وال تنظیم میکند. ولی دو مطالعه نشان داده اید که یک سری حوادث ژنتیکی در تاریخچه تکاملی رخ داده است و چهار ژن NOTCH2NL نزدیک به هم را تولید کرده است و این ژنها بر هوش تاثیر گذار است.

ثبت ریشه ژنتیکی هوش، هرگز به معنی مقهور بودن انسان در برابر ژنها نیست. ریشه ژنتیکی هوش به معنی ریشه ژنتیکی اخلاق و تمدن نیست. هوش و اخلاق میتواند در کنار هم باشد ولی همچنین میتواند رو در روی یکدیگر هم باشد!