بررسی سیستم تعادلی بدن انسان(مخچه(حس و حرکت) ، سیستم تعادلی گوش (حس محیط)، سیستم تعادلی حس عمقی(حس محیط ) و چشم(حس محیط)) . زمین ما در حال چرخش به دور خورشید است و آن هم با سرعتی بسیار زیاد ، همچنین با سرعت زیادی به دور خود می چرخد .فرض کنید روی صندلی چرخ و فلکی نشسته باشید و چرخ و فلک با سرعت زیاد بچرخد ، در ابتدا احساس بدی ندارید ولی اگر جهت چرخش چرخ و فلک تغییر نکند و دائما در یک سمت حرکت کند ، احساس سرگیجه شدیدی رخ خواهد داد و نهایتا فرد هر چه را خورده است، بالا می أورد .
پس انسانی که قدرت تحمل چرخش چرخ و فلک ساده ای را ندارد چگونه در برابر چرخش بسیار سریع و پیچده زمین ، تاب می آورد ؟
تحمل شگفت آور این چرخش سریع زمین ، با مکانیسمهای دفاعی تعادلی خاصی در بدن انسان انجام میشود .در مرحله اول ، باید این چرخشها درک شود که از طریق سیستمهای حسی تعادل هست .
1- مجاری نیمدایره در گوش داخلی که سه عدد هستند و در جهات مختلف در گوش قرار میگیرند و در برابر شتابهای چرخشی واکنش نشان میدهند . این مجاری پر از مایعی به نام اندولنف و پری لنف هستند و ذرات ریزی در این مایعات شناور است . و در انتهای این نیمدایره ها ، سلولهایی مویى شكل هستند که جهت حركت مایع اندولنف را حس میكنند و أطلاعات را به مغز می فرستند و این سیستم جهت حرکت سر را حس میکند .
مجاری نیم دایره ای در تعادل بدن در حركات چرخشی و زاویه ای نقش دارند. مجاری نیم دایره می توانند حتی قبل از آن كه واقعاً عدم تعادل به وجود بیاید پیش بینی كنند كه عدم تعادل می خواهد ایجاد شود. به این ترتیب، لازم نیست كه شخص به هیچ وجه از حال تعادل خارج شود تا مجاری شروع به تصحیح این وضعیت كند.با توجه به قرار گرفتن این سه مجرای نیمدایره در جهتهای مختلف ، حرکات چرخشی بدن میتواند جهتهای مختلفی از حرکت مایع را داخل این مجاری ایجاد کند و سبب ایجاد ایمپالس های عصبی متفاوت در این مجاری وجهت یابی شود .
2- اندامهای تعادلی اوتریکول و ساکول که مشابه مجاری نیمدایره از مایع و ذرات شناور تشکیل شده است .اوتریكول و ساكول هنگامی كه سر در وضع نزدیك به قائم قرار دارد، به طور فوق العاده مؤثری به حفظ تعادل عمل می كنند. در واقع شخص می تواند حتی نیم درجه عدم تعادل هنگام خم شدن بدن از وضعیت قائم را تشخیص دهد. به عبارت دیگر اوتریكول و ساكول در حفظ تعادل سكونی نقش دارند.همچنین این دو كیسه به تشخیص شتاب خطی كمك می كنند. به عنوان مثال وقتی بدن به طور ناگهانی به جلو پرتاب می شود، یعنی هنگامی كه بدن شتاب بر می دارد، اطلاعات مربوط به عدم تعادل، از طرف این دو كیسه به دستگاه عصبی مركزی ارسال می شود و موجب می شود كه شخص احساس كند كه گویی دارد به طرف عقب سقوط می كند
۳- مخچه که ساختاری در قسمت پشت سر هست و جزو سیستم عصبی مرکزی به حساب میاید و با اطلاعاتی که از قسمتهای مختلف بدن دریافت میکند در حفظ تعادل بدن نقش دارد .مخچه، ظاهری شبیه تخم مرغی را دارد که دچار مقداری تغییر شکل شده است، بدین معنی که از بالا به پایین پهن شده و در خط وسط فشرده شده و از طرفی به طرف دیگر کشیده شده است.مخچه وزنی معادل با ۱۵۰ گرم دارد (مردان بزرگسال). در بالغین وزن مخچه یک هشتم و در اطفال یک بیستم وزن مغز را تشکیل میدهد.
مخچه از قدیم یک "ناحیه ساکت مغز" خوانده شده است و این موضوع به طور عمده به این دلیل است که تحریک الکتریکی این ساختار هیچ گونه احساسی تولید نمیکند و به ندرت موجب حرکت میشود. با این وجود حذف یا تخریب و کوچک شدن مخچه واقعاً موجب غیرطبیعی شدن شدید حرکت ما میشود.مخچه به ویژه برای کنترل فعالیتهای عضلانی بسیار سریع از قبیل دویدن، ماشین نویسی، نواختن پیانو و حتی صحبت کردن اهمیت حیاتی دارد. نبود این ناحیه از مغز موجب ناهماهنگ شدن تقریباً کامل این فعالیتها میشود.نبود مخچه موجب فلج شدن هیچ عضله ای نمیشود.
اما چگونه مخچه میتواند تا این حد مهم باشد در حالی که هیچ گونه توانایی مستقیمی برای ایجاد انقباض عضله ندارد؟
پاسخ این است که مخچه به برنامه ریزی متوالی (حرکت پشت سر هم) فعالیتهای حرکتی کمک کرده و هم چنین فعالیتهای حرکتی بدن را به طور مرتب کنترل میکند و آنها را تصحیح میکند تا این حرکات با پیامهایی که از طرف مغز دیکته میشود، مطابقت پیدا کند.مخچه نیز همانند مجاری نیم دایره ای در حركات تعادلی بدن نقش پیش بینی كننده را دارد و جالب این جا است كه انهدام بخش هایی از مخچه (به نام لوب (بخش) های فولكوندولر) از عمل طبیعی مجاری نیمدایره ای نیز جلوگیری می كند.علایم اختلال مخچه عبارتند از: اختلال در تکلم، تلوتلو خوردن هنگام راه رفتن و لرزش در جریان انجام کار ارادی. هم چنین صدمه به مخچه باعث میشود که شخص توانایی انجام حرکات دقیق را نداشته باشد. به عنوان مثال نتواند خط راست بکشد یا با چکش روی میخ بکوبد
۴- ستون پشتی، اطلاعات حس عمقی (پروپریوسپتیو) را که مربوط به تحریک اندامهای داخلی بدن است (به غیر از حس احشاء) به دستگاه عصبی مرکزی گزارش میدهد.این اطلاعات در ستون پشتی نخاع به سمت مغز میروند . اطلاعات حس عمقی مربوط به اطلاعات حاصل از گیرندههای موجود در ماهیچهها ، مفاصل ، رباطها، تاندونها، کپسول مفصلی و فاشیا است که در درک موقعیت و حس حرکت نقش دارند.ستون پشتی نخاع در مقایسه با راه نخاعی-تالاموسی (راه انتقال حسهای درد، حرارت و لمس غیر دقیق)، جدیدتر و تکامل یافته تر است.رشتههای ستون خلفی به علت قطر بیشتر، سرعت بیشتری نسبت به راه نخاعی-تالاموسی در انتقال پیامهای عصبی دارند. در دستگاه نخاعی-تالاموسی، بیشتر احساسها ازنظر شدت فقط در ۱۰ الی ۲۰ نوع قابل تشخیص هستند، ولی برای دستگاه ستون خلفی تا ۱۰۰ نوع هم امکانپذیر است . حس عمقی اطلاعاتی را به سوی اول اهیانه مغز می فرستد ( مسیر اطلاعاتی اگاهانه ) . همچنین اطلاعاتی را به سوی مخچه میبرد - مسیر اطلاعات نا اگاهانه ) و این مسیر نا اگاهانه عامل مهمی در حفظ تعادل هست .
۵- چشمها با دیدن محیط، اطلاعاتی را از اطراف ، به سیستمهای تعادلی می فرستند و به تعادل کمک میکنند . این مطلب برای خیلی از ما قابل درک نیست زیرا سیستم حس عمقی این امکان را میدهد که حتی در فقدان بینایی ، عدم تعادل برجسته إی نداشته باشیم . ولی در فردی که سیستم حس عمقی به خوبی عمل نکند مثلا در یک فرد مبتلا به بیماری قند شدید ، اینجاست که نقش بینایی خیلی برجسته میشود و این بیماران به طور برجسته ای کاهش میزان تعادل را در محیطهای تاریک حس میکنند.پس با سیستمی بسیار پیچیده مواجهیم که بدن ما را آماده مواجهه با چرخشهای پی در پی زمین میکند.
درک خیلی مسائل برای ما خوش آیند نیست . شاید گاهی نادانی و بی اطلاعی از برخی مسائل کمک کند تا انسان دچار پریشانی نشود . بر همین اساس، خلقت، سیستم تعادلی پیچیده ای را برای انسان آماده کرده است ، تا درکش نسبت به چرخش های زمین کم شود و بتواند به مسائل مهم زندگیش بپردازد .بله تصور کنید اگر قرار بود مدام متوجه چرخشهای زمین باشیم ،چه جهنمی برای ما درست میشد . اگر اختلال کوچکی در هر یک از این سیستمها ایجاد شود ، فرد دچار عدم تعادل و سرگیجه و حرکات غیر متوازن عضلات و حتی استفراغ شدید میشود و آن وقت هست که قدر سیستمهای تعادلی پیچیده خود را که باعث بی خیالی او در برابر محیط اطرافش میشود ،می فهمد .خالق بزرگ هستی ،جهان مادی را چنان پیچده و حیرت آور آفریده است که اگر خیلی شگفتی های آن را درک کنیم نتوانیم آسان و راحت زندگی کنیم پس آن مهربان کریم ، مکانیسمهایی را قرار داده است تا بتوانیم ، تنگی ها و محدودیتهای ماده را که چون زندانی، عاقلان را در خود گرفته است ،تحمل کنند.
آدرس مطب : اصفهان ، خیابان آمادگاه ، روبروی داروخانه سپاهان ، مجتمع اطبا ، طبقه اول
تلفن : 32223328 - 031
